96. عَلَق (خون بسته، زالو، کِرم)

درآیه دوم، مبدء خلقت انسان را از «علق» می‌داند، کرمی زالو شکل، اسپرماتوزوئید.

بعضی هم علق را از ریشه تعلق و وابستگی گرفته‌اند. و گفته‌اند انسان از وابستگی و تعلقات خلق شده است.

اولین سوره‌ایست که در غار حرا، هنگام بعثت پیامبر، بر او نازل شده است و سخن از خواندن وآفرینش انسان و تسلیم او و طغیانش به میان آمده است. این سوره مکی است و 19 آیه دارد.

97. قَدر (اندازه، سنجش، ارزش)

در این سوره، از شب ارزش آفرینی و اندازه‌گیری و مقدارات انسان سخن به میان آمده است. شبی که از هزارماه برتر است (در بعضی روایات شیعه، این هزار ماه به مدت حکومت ظالمانه بنی امیه تفسیر شده که هزار ماه طول کشیده است (به نقل المیزان ج 20 ص474). و در یکی از شبهای ماه رمضان (21 یا 23) قرار دارد. و شبی است که قرآن درآن قلب پیامبر نازل گشته است. شب اتصال میان زمین و ملکوت اعلاست و فرودآمدن فرشته‌ها ازآسمان، و شب سلامتی است.

این سوره، در حدود سال 4 بعثت، بعد از سوره «عبس» در مکه نازل شده و 5 آیه دارد و سوره‌ای است بسیار مبارک و با فضیلت.

98. بینه (دلیل روشن و حجت آشکار)

این سوره، بیانگر رسالت عام پیامبر نسبت به همه مشرکین و یهود و نصاری است و دعوت او را از همه بشریت به آئین حق باز می‌گوید و صلاح جامعه انسانی را در سایه اعتقاد وعمل می‌داند.

گرایش مشرکین و اهل کتاب را به ایمان توحیدی، در سایه آمدن «بینه» می‌داند و خود محمد (ص) نمونه‌ و مصداقی از این حجت آشکار برای اندیشه‌ها و پیروان ادیان دیگر است. (امام باقر فرموده است: البینه محمد رسول الله (ص) (المیزان ج 20 ص 482) به نقل از تفسیرالقمی).

به نام «لم یکن» هم مشهور است و این نام از آغاز سوره اقتباس شده است. از نام‌های دیگر این سوره «اهل الکتاب»، «قیامت»، «بریه» و «انفکاک» است.

بعد از سوره طلاق نازل شده و از سوره‌های مدنی است و 8 آیه دارد.

99. زلزال (لرزش و زلزله)

درآیه اول وقوع زمین لرزه مهیب را هنگام ظهور قیامت بیان می‌کند. زلزله‌ای که در پی آن برانگیختن مردم برای روز دادرسی عمومی در محشر و پاداش خوبی‌ها و کیفر بدی‌هاست.

نام دیگر سوره «زلزله» است. 8 آیه دارد و بعد از سوره نساء در مدینه نازل شده است.

100. عادیات (دوندگان)

عادیات، اسب‌های تیزتک و تندر می‌باشد که هنگام دویدن، همهمه صدایش بگوش می‌رسد. خداوند در نخستین آیه، به چنین اسب‌ها و اسب سواران چابک که از سم اسبان آتش می‌پرد و سحرگاهان بر سر دشمن هجوم می‌آورند، سوگند می‌خورد و برخی نکات تربیتی و انسان شناسی و کفران انسان نسبت به نعمت‌ها و مالدوستی شدید انسان، در پی آن مطرح می‌شود و با اشاره‌‌ای به رستاخیز و قیامت، پایان می‌گیرد.

لحن آیات می‌رساند که باید در مدینه و پس از تشریع حکم جهاد با دشمن، آیات، نازل شده باشد. در روایات آمده که این سوره درباره علی (ع) و گروه پارتیزانی او که در جنگ «ذات السلاسل» به دشمن شبیخون زدند، نازل شده است که گروه‌های اعزامی سابق ناموفق بودند ولی این گروه توانستند ضربه خود را بزنند.

این سوره مدنی است و 11 آیه دارد و پس از سوره «عصر» نازل گشته است.

101. قارعه (کوبنده)

از نام‌های قیامت است که در سه آیه اول آمده است.

قیامت، کوبنده دل‌هاست با ترس. و کوبنده دشمنان خداست، با عذاب.

در این سوره از قیامت و حالت خوشی و ناراحتی نیکوکاران و بدکاران سخن گفته شده است.

بعد از سوره ایلاف، در مکه در اوائل بعثت نازل شده و 11 آیه دارد.

102. تکاثر (افتخار به زیادی ثروت و عزت)

در دو آیه اول از تکاثر نکوهش شده، یعنی افزون طلبی در ثروت و قدرت، و افتخار کردن به کثرت اموال و قوم و قبیله و عزت اجتماعی. مشرکین برای اثبات عظمت خود از جهت نفرات، حتی مرده‌های خود را هم در گورستان به حساب می‌آوردند. چه بازیچه و مشغولیتی!... در بعضی تفاسیر، به قومی از یهود تفسیر شده و در بعضی به دو قبیله از قریش و در بعضی هم به دوگروه از انصار.

این سوره، بعد از سوره کوثر، نازل شده و 9 آیه دارد و از سوره‌های مکی است.

103. عصر (زمان، بعد از ظهر، فشار، و...)

در اولین آیه، خداوند به عصر قسم یاد کرده است. مفسرین، عصر را به معانی گوناگونی بیان کرده‌اند،

از قبیل: عصر نبوت، عصر نزول قرآن، عصر قیامت، عصر دولت مهدی، نماز عصر، روزگار، و معانی دیگر...

در جواب این سه قسم، سوره به بیان خلاصه‌ای از معارف قرآن اشاره می‌کند وآن عبارتست از: «ایمان»، «عمل صالح»، «حق»، «صبر». در بیانی خلاصه و مختصر، مفاهیم بلند و فراوانی بیان شده است.

این سوره مکی است و با 3 آیه در سال اول بعثت بعد از سوره انشراح نازل شده است.

104. همزة (عیبجو و طعنه زن)

در این سوره از کسانی که از دیگران عیبجوئی کرده و با حرکات چشم و ابرو مسخره‌‌شان می‌کنند و به ثروتهای جمع شده خود مغرورند نکوهش شده است و وعده‌ آتش به آنها داده شده وآیات تنذیری این سوره مربوط به آغاز دعوت و دوران درگیری با اشراف است.

بعد از سوره قیامت نازل شده و از سوره‌های مکی است و 9 آیه دارد.

105. فیل

در این سوره داستان فیل سواران ابراهه را که برای ویران کردن خانه توحید، کعبه، هجوم آورده بودند و با قدرت خداوند نابود شدند بطور خلاصه بیان کرده است.

خود این واقعه، که قبل از اسلام رخ داده بود مبدء تاریخ شد وآن سال به «عام‌الفیل» مشهور گشت. بنا به نقل مورخین، در همان سال هم پیامبر متولد شد و40 سال بعد ازآن ماجرا به رسالت مبعوث گشت.

این تاریخچه و یادآوری آن در قرآن، هشداری است به کسانی که از در جنگ و ستیز با خدا وآئین او وارد می‌شوند.

این سوره هم بعد از «کافرون» در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 5 آیه دارد.

106. ایلاف (الفت دادن)

نام دیگر سوره «قریش» است. در رابطه با سوره قبلی، که دشمنان حبشی مهاجم به کعبه نابود شدند، این کار، بخاطر تجمع خاطر و انس و الفت و ایمنی «قریش» در کوچ‌های تابستانی و زمستانی انجام گرفت و در مقابل، ازآنان انتظار است که خدا را پرستش کنند.

سوره مکی است و به جهت پیوستگی مطالبش با سوره فیل، بعضی‌ها این دو را یک سوره حساب کرده‌اند.

5 آیه دارد و در سال 3 بعثت، بعد از سوره «تین» نازل شده است.

107. ماعون (ظرف غذا)

در آخرین آیه، از نمازگزاران سهل انگار و ریاکاری که از اطعام و سیر کردن گرسنگان با ظرفهای پر از غذا جلوگیری می‌کنند نکوهش شده است و اینها همه در ردیف تکذیب کنندگان دین محسوب شده‌اند باین مناسبت، این سوره بنام سوره «دین» هم گفته ‌شده است.

نقل شده که نزول سوره درباره ابوجهل و کفار قریش بوده است.

این سوره بعد از تکاثر و قبل از «فیل» و در مکه در سال 2 بعثت نازل شده و 7 آیه دارد.

108. کوثر (خیر فراوان)

در اینکه منظور از کوثر، نهری است در بهشت، یا حوضی در محشر، یا ذریه و فرزندان زیاد، یا علماب امت، یا نبوت و قرآن، یا علم و حکمت یا... نظریه‌های گوناگونی وجود دارد.

منظور هر کدام باشد، این خیر کثیر را خداوند به پیامبر اعطا کرده است (آیه 1).

این سوره یک سطری که 3 آیه دارد و از اعجازهای قرآن است در جواب عیبجوئی‌های مشرکین نازل شده که بخاطر نداشتن فرزند پسر، پیامبر را مقطوع النسل و «ابتر» می‌گفتند.

بعد از «عصر» یا «عادیات» در مکه نازل شده است.

سال اول بعثت. بعضی هم گفته‌اند که در «صلح حدیبیه» نازل شده است.

109. کافرون (کافرها)

در این سوره، خداوند به پیامبر فرمان برائت از خدایان مشرکین و عقاید باطل آنها را می‌دهد. چرا که در میان توحید و شرک، هرگز سازشی نیست.

نزول این سوره در پی آن بود که بعضی از مشرکین، از پیامبر می‌خواستند که مدتی بت‌های آنان را عبادت کند تا آنها هم خدای محمد را بپرستند. سوره، مسلمانان را از سازش بر سر اصول اعتقادی و مبانی بنیادی مکتب برحذر می‌دارد و بنام سوره «عبادت» هم گفته شده است.

6 آیه دارد و بعد از سوره ماعون (یا: فیل) در اوائل بعثت در مکه نازل شده است.

110. نصر (یاری)

در این سوره، یادی از نصر و یاری خدا و پیروزی و فتح بزرگ است که از سوی خدا فرا رسیده است و مردم فوج فوج به دین خدا می‌گروند.

گفته‌اند که در ایام «حجة الوداع» سال آخر عمر پیامبر در «منا» نازل شده وآخرین سوره‌ایست که به نحو کامل و یکجا آمده است. بعد از سوره توبه و 3 آیه دارد.

نام دیگرش «تودیع» است. چرا که بعنوان آخرین سوره‌ها، و داعی با پیامبر با امت محسوب می‌شود و آن اشاره‌ای به وفات رسول گرامی اسلام شده است.

111. تبت (شکسته باد)

ابولهب، و همسر آتش افروز و هیزم کش او از سردمداران مشرکین مخالف پیامبر بودند و آن حضرت را آزار می‌دادند. در این سوره (آیه 1) نفرین شده که شکسته باد دستان ابولهب و خودش نابود باد.

نام دیگر این سوره «مسد» است. یعنی ریسمانی بافته شده از لیف خرما. در مورد همسر ابولهب در آخرین آیه می‌گوید که در گردن زنش در حالت عذاب ریسمانی از این نوع خواهد بود. سوره لهب هم گفته شده است.

بعد از سوره «فاتحه» و به قولی بعد از «مدثر» در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 6 آیه دارد.

112. اخلاص (خالص کردن)

سوره «اخلاص»، یا «توحید»، یا «قول هو‌الله» وحدانیت و اوصاف خداوند را بیان می‌کند و بسیار فضیلت دارد معادل سوم قرآن است. به نام سوره «اساس» هم یاد شده است.

سوره در جواب درخواست گروهی از یهود که از پیامبر، اوصاف خداوند را پرسیده بودند، نازل شده است.

«قل هوالله» نسب نامه خداست.

در مورد این سوره، امیرالمومنین فرموده است که: «قل هو الله»، نسب نامه خداست.

این سوره بعد از «ناس» در اوائل بعثت در مکه نازل شده و4 آیه دارد.

113. فلق (صبح)

در این سوره فرمان به پیامبر است که به خدائی که آفریدگار فلق و سپیده دم است از شر همه پدیده‌ها و شر ظلمت فراگیر و جادوگران و حسودان، پناه ببرد.

بعد از سوره فیل و قبل از سوره ناس در مکه نازل شده و 5 آیه دارد.

114. ناس (مردم)

در این سوره هم مثل سوره قبلی، خداوند به پیامبر فرمان داده که به پروردگار مردم، فرمانروای مردم و معبود مردم، از شر وسوسه گران از جن وانس پناه ببرد.

این سوره و سوره فلق را، «معوذتین» هم گفته‌اند. زیرا که در آغاز هر دو، مسئله تعویذ و پناه بردن به خدا از شرور حسودان و افسونگران و جادوگران مطرح شده که دشمنان از طریق جادو و افسون قصد صدمه رساندن به پیامبر را داشتند.

بعضی هم این دو سوره را از سوره‌های مدنی دانسته‌اند که با هم نازل گشته‌اند. سوره «ناس» بعد از سوره «فلق» و قبل از «قل هو الله» نازل شده و 6 آیه دارد.

پایان.